կեամ
Old Armenian
Etymology
From Proto-Indo-European *gʷeyh₃- (“to live”).
Verb
կեամ • (keam)
- to live, to be alive, to breathe; to exist, to subsist; to be
- կելով կեալ ― kelov keal ― to be saved, to enjoy eternal life
- բարւոք կեալ ― barwokʿ keal ― to be well, to be in good health
- բարեբաստիկ, առատութեամբ կեալ ― barebastik, aṙatutʿeamb keal ― to live happily; to be comfortable, at one's ease, to have a competency
- կեալ ի ստացուածոց իւրոց ― keal i stacʿuacocʿ iwrocʿ ― to live or subsist on one's property, or on one's income
- կեալ յընչից այլոց ― keal yənčʿicʿ aylocʿ ― to live at the expense of another
- կեալ անառակութեամբ ― keal anaṙakutʿeamb ― to lead a dissolute life
- աշխարանաց արժանի կեանս կեալ ― ašxaranacʿ aržani keans keal ― to lead a sad life
- զարժանի քահանայութեան զճշմարիտ կեանս կեալ ― zaržani kʿahanayutʿean zčšmarit keans keal ― to live like a true priest
- կեցցե՛ս ― kecʿcʿés ― hail! God save you, good morning; good bye
- զիա՞րդ կեաս ― zia?rd keas ― how do you do? how are you?
- որպէ՞ս կեայ նա ― orpē?s keay na ― how does he do?
- կեցցէ արքայ ― kecʿcʿē arkʿay ― long live the king
- ընդէ՞ր իցէ ինձ կեալ ― əndē?r icʿē inj keal ― I am tired of life
- յաւիտեան կեաց ― yawitean keacʿ ― may you live for ever
- կեցցե՜ս, կեցցէ՜ ― kecʿcʿe!s, kecʿcʿē! ― bravo! huzza! hurrah!
- կեցցէ՜ կեցցէ՜ Հայաստան ― kecʿcʿē! kecʿcʿē! Hayastan ― Armenia forever! hurrah for Armenia! prosperity to Armenia!
- կեցցէս ցնծութեան ձայնել ― kecʿcʿēs cʿncutʿean jaynel ― to utter cheers or shouts of joy
Usage notes
The word has the following combining forms: կեաց- (keacʿ-) (the stressed aorist stem), կեց- (kecʿ-) (the unstressed aorist stem).
Conjugation
active
| infinitive | կեալ (keal) | participle | կեցեալ (kecʿeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | կեց- (kecʿ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | կեամ (keam) | կեաս (keas) | կեայ (keay) | կեամք (keamkʿ) | կեայք (keaykʿ) | կեան (kean) | |
| imperfect | կէի (kēi) | կէիր (kēir) | կեայր (keayr) | կէաք (kēakʿ) | կէիք (kēikʿ) | կէին (kēin) | |
| aorist | կեցի (kecʿi) | կեցեր (kecʿer) | եկեաց (ekeacʿ) | կեցաք (kecʿakʿ) | կեցէք, կեցիք (kecʿēkʿ, kecʿikʿ) | կեցին (kecʿin) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | կիցեմ (kicʿem) | կիցես (kicʿes) | կիցէ (kicʿē) | կիցեմք (kicʿemkʿ) | կիցէք (kicʿēkʿ) | կիցեն (kicʿen) | |
| aorist | կեցից (kecʿicʿ) | կեցցես (kecʿcʿes) | կեցցէ (kecʿcʿē) | կեցցուք (kecʿcʿukʿ) | կեցջիք (kecʿǰikʿ) | կեցցեն (kecʿcʿen) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | կեա՛ց (keácʿ) | — | — | կեցէ՛ք (kecʿḗkʿ) | — | |
| cohortative | — | կեցջի՛ր (kecʿǰír) | — | — | կեցջի՛ք (kecʿǰíkʿ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ կեար (mí kear) | — | — | մի՛ կեայք (mí keaykʿ) | — | |
| note the indicative imperfect forms կէի (kēi), կէին (kēin), etc. from *կեայի (*keayi), *կեային (*keayin), etc. | |||||||
mediopassive
| infinitive | կեալ (keal) | participle | կեցեալ (kecʿeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | կեց- (kecʿ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | կեամ (keam) | կեաս (keas) | կեայ (keay) | կեամք (keamkʿ) | կեայք (keaykʿ) | կեան (kean) | |
| imperfect | կէի (kēi) | կէիր (kēir) | կեայր (keayr) | կէաք (kēakʿ) | կէիք (kēikʿ) | կէին (kēin) | |
| aorist | կեցայ (kecʿay) | կեցար (kecʿar) | կեցաւ (kecʿaw) | կեցաք (kecʿakʿ) | կեցայք (kecʿaykʿ) | կեցան (kecʿan) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | կիցիմ (kicʿim) | կիցիս (kicʿis) | կիցի (kicʿi) | կիցիմք (kicʿimkʿ) | կիցիք (kicʿikʿ) | կիցին (kicʿin) | |
| aorist | կեցայց (kecʿaycʿ) | կեցցիս (kecʿcʿis) | կեցցի (kecʿcʿi) | կեցցուք (kecʿcʿukʿ) | կեցջիք (kecʿǰikʿ) | կեցցին (kecʿcʿin) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | կեցի՛ր (kecʿír) | — | — | կեցարո՛ւք (kecʿarúkʿ) | — | |
| cohortative | — | կեցջի՛ր (kecʿǰír) | — | — | կեցջի՛ք (kecʿǰíkʿ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ կեար (mí kear) | — | — | մի՛ կեայք (mí keaykʿ) | — | |
| note the indicative imperfect forms կէի (kēi), կէին (kēin), etc. from *կեայի (*keayi), *կեային (*keayin), etc. | |||||||
Derived terms
- ամենակեցոյց (amenakecʿoycʿ)
- անապատակեաց (anapatakeacʿ)
- անկեաց (ankeacʿ)
- աշխարհակեաց (ašxarhakeacʿ)
- աշխարհակեցոյց (ašxarhakecʿoycʿ)
- աստուածակեաց (astuacakeacʿ)
- բազմակեաց (bazmakeacʿ)
- բազմակեցիկ (bazmakecʿik)
- բազմակեցութիւն (bazmakecʿutʿiwn)
- բարեկեաց (barekeacʿ)
- բարեկեցիկ (barekecʿik)
- բարեկեցութիւն (barekecʿutʿiwn)
- բոզակեաց (bozakeacʿ)
- գազանակեաց (gazanakeacʿ)
- գաղտակեաց (gałtakeacʿ)
- երկակեաց (erkakeacʿ)
- երկայնակեաց (erkaynakeacʿ)
- երկայնակեցագոյն (erkaynakecʿagoyn)
- երկայնակեցութիւն (erkaynakecʿutʿiwn)
- երկարակեաց (erkarakeacʿ)
- երկարակեցութիւն (erkarakecʿutʿiwn)
- երկնակեաց (erknakeacʿ)
- երկրակեաց (erkrakeacʿ)
- լեառնակեաց (leaṙnakeacʿ)
- լեռնակեաց (leṙnakeacʿ)
- լեռնակեցիկ (leṙnakecʿik)
- լեռնակեցութիւն (leṙnakecʿutʿiwn)
- խաղաղակեաց (xałałakeacʿ)
- խառնակեաց (xaṙnakeacʿ)
- խառնակեցիկ (xaṙnakecʿik)
- խաւարակեաց (xawarakeacʿ)
- կարճակեաց (karčakeacʿ)
- կեանք (keankʿ)
- կեցութիւն (kecʿutʿiwn)
- կեցուցաբեր (kecʿucʿaber)
- կեցուցանեմ (kecʿucʿanem)
- կեցուցիչ (kecʿucʿičʿ)
- կեցուցչաբար (kecʿucʿčʿabar)
- համակեաց (hamakeacʿ)
- հաւասարակեաց (hawasarakeacʿ)
- հեշտակեցութիւն (heštakecʿutʿiwn)
- հոգեկեցոյց (hogekecʿoycʿ)
- հոգէկեցոյց (hogēkecʿoycʿ)
- մենակեաց (menakeacʿ)
- մենակեցութիւն (menakecʿutʿiwn)
- միաբանակեաց (miabanakeacʿ)
- միակեաց (miakeacʿ)
- միակեցնակ (miakecʿnak)
- միակեցութիւն (miakecʿutʿiwn)
- միայնակեաց (miaynakeacʿ)
- միայնակեցական (miaynakecʿakan)
- միայնակեցանոց (miaynakecʿanocʿ)
- միայնակեցութիւն (miaynakecʿutʿiwn)
- մշտնջենակեաց (mštnǰenakeacʿ)
- յերկարակեաց (yerkarakeacʿ)
- յոլովակեաց (yolovakeacʿ)
- շանթակեաց (šantʿakeacʿ)
- շատակեաց (šatakeacʿ)
- շինակեաց (šinakeacʿ)
- շնչակեաց (šnčʿakeacʿ)
- ոգեկեցոյց (ogekecʿoycʿ)
- չկեցու (čʿkecʿu)
- չկեցութիւն (čʿkecʿutʿiwn)
- չորակեաց (čʿorakeacʿ)
- սակաւակեաց (sakawakeacʿ)
- սակաւակեցութիւն (sakawakecʿutʿiwn)
- սիւնակեաց (siwnakeacʿ)
- սրբակեաց (srbakeacʿ)
- վայրակեաց (vayrakeacʿ)
- վերակեցեալ (verakecʿeal)
- վշտակեաց (vštakeacʿ)
- վշտակեցութիւն (vštakecʿutʿiwn)
- տիեզերակեցոյց (tiezerakecʿoycʿ)
- տնկեցութիւն (tnkecʿutʿiwn)
- փափկակեաց (pʿapʿkakeacʿ)
- փափկակեցութիւն (pʿapʿkakecʿutʿiwn)
- քրիստոսակեցոյց (kʿristosakecʿoycʿ)
References
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “կեամ”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836–1837), “կեամ”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Ačaṙean, Hračʿeay (1971–1979), “կեալ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Dictionary of Armenian Root Words] (in Armenian), 2nd edition, reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
- Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden, Boston: Brill, page 356
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.