वायु
Hindi
Etymology
From Sanskrit वायु (vāyú), from Proto-Indo-Iranian *HwaHyúš, from Proto-Indo-European *h₂weh₁yu- (“wind, air”), ultimately from *h₂weh₁- (“to blow”).
Pronunciation
- IPA(key): /ʋɑː.juː/
Sanskrit
Etymology 1
From the root वै (vai).
Declension
Masculine u-stem declension of वायु (vāyú) | |||
---|---|---|---|
Singular | Dual | Plural | |
Nominative | वायुः vāyúḥ |
वायू vāyū́ |
वायवः vāyávaḥ |
Vocative | वायो vā́yo |
वायू vā́yū |
वायवः vā́yavaḥ |
Accusative | वायुम् vāyúm |
वायू vāyū́ |
वायून् vāyū́n |
Instrumental | वायुना / वाय्वा¹ vāyúnā / vāyvā̀¹ |
वायुभ्याम् vāyúbhyām |
वायुभिः vāyúbhiḥ |
Dative | वायवे / वाय्वे² vāyáve / vāyvè² |
वायुभ्याम् vāyúbhyām |
वायुभ्यः vāyúbhyaḥ |
Ablative | वायोः / वाय्वः² vāyóḥ / vāyvàḥ² |
वायुभ्याम् vāyúbhyām |
वायुभ्यः vāyúbhyaḥ |
Genitive | वायोः / वाय्वः² vāyóḥ / vāyvàḥ² |
वाय्वोः vāyvóḥ |
वायूनाम् vāyūnā́m |
Locative | वायौ vāyaú |
वाय्वोः vāyvóḥ |
वायुषु vāyúṣu |
Notes |
|
Feminine u-stem declension of वायु (vāyú) | |||
---|---|---|---|
Singular | Dual | Plural | |
Nominative | वायुः vāyúḥ |
वायू vāyū́ |
वायवः vāyávaḥ |
Vocative | वायो vā́yo |
वायू vā́yū |
वायवः vā́yavaḥ |
Accusative | वायुम् vāyúm |
वायू vāyū́ |
वायूः vāyū́ḥ |
Instrumental | वाय्वा vāyvā̀ |
वायुभ्याम् vāyúbhyām |
वायुभिः vāyúbhiḥ |
Dative | वायवे / वाय्वे¹ / वाय्वै² vāyáve / vāyvè¹ / vāyvaì² |
वायुभ्याम् vāyúbhyām |
वायुभ्यः vāyúbhyaḥ |
Ablative | वायोः / वाय्वाः² vāyóḥ / vāyvā̀ḥ² |
वायुभ्याम् vāyúbhyām |
वायुभ्यः vāyúbhyaḥ |
Genitive | वायोः / वाय्वाः² vāyóḥ / vāyvā̀ḥ² |
वाय्वोः vāyvóḥ |
वायूनाम् vāyūnā́m |
Locative | वायौ / वाय्वाम्² vāyaú / vāyvā̀m² |
वाय्वोः vāyvóḥ |
वायुषु vāyúṣu |
Notes |
|
Neuter u-stem declension of वायु (vāyú) | |||
---|---|---|---|
Singular | Dual | Plural | |
Nominative | वायु vāyú |
वायुनी vāyúnī |
वायू / वायु / वायूनि¹ vāyū́ / vāyú / vāyū́ni¹ |
Vocative | वायु / वायो vāyú / vā́yo |
वायुनी vā́yunī |
वायू / वायु / वायूनि¹ vā́yū / vāyú / vā́yūni¹ |
Accusative | वायु vāyú |
वायुनी vāyúnī |
वायू / वायु / वायूनि¹ vāyū́ / vāyú / vāyū́ni¹ |
Instrumental | वायुना / वाय्वा² vāyúnā / vāyvā̀² |
वायुभ्याम् vāyúbhyām |
वायुभिः vāyúbhiḥ |
Dative | वायवे / वाय्वे³ vāyáve / vāyvè³ |
वायुभ्याम् vāyúbhyām |
वायुभ्यः vāyúbhyaḥ |
Ablative | वायोः / वायुनः¹ / वाय्वः³ vāyóḥ / vāyúnaḥ¹ / vāyvàḥ³ |
वायुभ्याम् vāyúbhyām |
वायुभ्यः vāyúbhyaḥ |
Genitive | वायोः / वायुनः¹ / वाय्वः³ vāyóḥ / vāyúnaḥ¹ / vāyvàḥ³ |
वायुनोः vāyúnoḥ |
वायूनाम् vāyūnā́m |
Locative | वायुनि¹ vāyúni¹ |
वायुनोः vāyúnoḥ |
वायुषु vāyúṣu |
Notes |
|
Etymology 2
From the root वी (vī).
Adjective
वायु • (vāyú)
Declension
Masculine u-stem declension of वायु | |||
---|---|---|---|
Nom. sg. | वायुः (vāyuḥ) | ||
Gen. sg. | वायोः (vāyoḥ) | ||
Singular | Dual | Plural | |
Nominative | वायुः (vāyuḥ) | वायू (vāyū) | वायवः (vāyavaḥ) |
Vocative | वायो (vāyo) | वायू (vāyū) | वायवः (vāyavaḥ) |
Accusative | वायुम् (vāyum) | वायू (vāyū) | वायून् (vāyūn) |
Instrumental | वायुना (vāyunā) | वायुभ्याम् (vāyubhyām) | वायुभिः (vāyubhiḥ) |
Dative | वायवे (vāyave) | वायुभ्याम् (vāyubhyām) | वायुभ्यः (vāyubhyaḥ) |
Ablative | वायोः (vāyoḥ) | वायुभ्याम् (vāyubhyām) | वायुभ्यः (vāyubhyaḥ) |
Genitive | वायोः (vāyoḥ) | वाय्वोः (vāyvoḥ) | वायूनाम् (vāyūnām) |
Locative | वायौ (vāyau) | वाय्वोः (vāyvoḥ) | वायुषु (vāyuṣu) |
Feminine u-stem declension of वायु | |||
---|---|---|---|
Nom. sg. | वायुः (vāyuḥ) | ||
Gen. sg. | वायुवाः/ वायोः (vāyuvāḥ/ vāyoḥ) | ||
Singular | Dual | Plural | |
Nominative | वायुः (vāyuḥ) | वायू (vāyū) | वायवः (vāyavaḥ) |
Vocative | वायो (vāyo) | वायू (vāyū) | वायवः (vāyavaḥ) |
Accusative | वायुम् (vāyum) | वायू (vāyū) | वायूः (vāyūḥ) |
Instrumental | वाय्वा (vāyvā) | वायुभ्याम् (vāyubhyām) | वायुभिः (vāyubhiḥ) |
Dative | वाय्वै / वायवे (vāyvai / vāyave) | वायुभ्याम् (vāyubhyām) | वायुभ्यः (vāyubhyaḥ) |
Ablative | वायुवाः/ वायोः (vāyuvāḥ/ vāyoḥ) | वायुभ्याम् (vāyubhyām) | वायुभ्यः (vāyubhyaḥ) |
Genitive | वायुवाः/ वायोः (vāyuvāḥ/ vāyoḥ) | वाय्वोः (vāyvoḥ) | वायूनाम् (vāyūnām) |
Locative | वाय्वाम् / वायौ (vāyvām / vāyau) | वाय्वोः (vāyvoḥ) | वायुषु (vāyuṣu) |
Neuter u-stem declension of वायु | |||
---|---|---|---|
Nom. sg. | वायु (vāyu) | ||
Gen. sg. | वायुनः (vāyunaḥ) | ||
Singular | Dual | Plural | |
Nominative | वायु (vāyu) | वायुनी (vāyunī) | वायूनि (vāyūni) |
Vocative | वायु (vāyu) | वायुनी (vāyunī) | वायूनि (vāyūni) |
Accusative | वायु (vāyu) | वायुनी (vāyunī) | वायूनि (vāyūni) |
Instrumental | वायुना (vāyunā) | वायुभ्याम् (vāyubhyām) | वायुभिः (vāyubhiḥ) |
Dative | वायुने (vāyune) | वायुभ्याम् (vāyubhyām) | वायुभ्यः (vāyubhyaḥ) |
Ablative | वायुनः (vāyunaḥ) | वायुभ्याम् (vāyubhyām) | वायुभ्यः (vāyubhyaḥ) |
Genitive | वायुनः (vāyunaḥ) | वायुनोः (vāyunoḥ) | वायूनाम् (vāyūnām) |
Locative | वायुनि (vāyuni) | वायुनोः (vāyunoḥ) | वायुषु (vāyuṣu) |
Etymology 3
From Proto-Indo-Aryan *HwaHyúṣ, from Proto-Indo-Iranian *HwaHyúš, from Proto-Indo-European *h₂weh₁yús (“wind, air”), from *h₂weh₁- (“to blow”). Cognate with Lithuanian vejas, Avestan 𐬬𐬀𐬌𐬌𐬎 (vaiiu).
Noun
वायु • (vāyú) m
- wind
-
- यस्य वायोरिव दरवद भद्रा रातिः सहस्रिणी ।
सद्यो दानाय मंहते ॥- yasya vāyoriva daravada bhadrā rātiḥ sahasriṇī .
sadyo dānāya maṃhate . - He whose good bounty, thousandfold, swift as the rushing of the wind,
Suddenly offers as a gift.
- yasya vāyoriva daravada bhadrā rātiḥ sahasriṇī .
-
- air (as one of the 5 elements)
- the god of the wind: Vayu
-
- पीवोन्नान रयिव्र्धः सुमेधाः शवेतः सिषक्ति नियुतामभिश्रीः ।
ते वायवे समनसो वि तस्थुर्विश्वेन नरः सवपत्यानि चक्रुः ॥- pīvonnāna rayivrdhaḥ sumedhāḥ śavetaḥ siṣakti niyutāmabhiśrīḥ .
te vāyave samanaso vi tasthurviśvena naraḥ savapatyāni cakruḥ . - Wise, bright, arranger of his teams, he. seeketh men with rich food whose treasures are abundant.
They have arranged them of one mind with Vāyu: the men have wrought all noble operations.
- pīvonnāna rayivrdhaḥ sumedhāḥ śavetaḥ siṣakti niyutāmabhiśrīḥ .
-
- breathing, breath
- the wind of the body, a vital air
- (medicine) the windy humour or any morbid affection of it
- the wind as a kind of demon producing madness
- (astronomy) name of the fourth muhurta
- a mystical name of the letter ya
- name of Vasu
- name of Daitya
- name of a Marut
- (in the plural) the Maruts
Declension
Masculine u-stem declension of वायु (vāyú) | |||
---|---|---|---|
Singular | Dual | Plural | |
Nominative | वायुः vāyúḥ |
वायू vāyū́ |
वायवः vāyávaḥ |
Vocative | वायो vā́yo |
वायू vā́yū |
वायवः vā́yavaḥ |
Accusative | वायुम् vāyúm |
वायू vāyū́ |
वायून् vāyū́n |
Instrumental | वायुना / वाय्वा¹ vāyúnā / vāyvā̀¹ |
वायुभ्याम् vāyúbhyām |
वायुभिः vāyúbhiḥ |
Dative | वायवे / वाय्वे² vāyáve / vāyvè² |
वायुभ्याम् vāyúbhyām |
वायुभ्यः vāyúbhyaḥ |
Ablative | वायोः / वाय्वः² vāyóḥ / vāyvàḥ² |
वायुभ्याम् vāyúbhyām |
वायुभ्यः vāyúbhyaḥ |
Genitive | वायोः / वाय्वः² vāyóḥ / vāyvàḥ² |
वाय्वोः vāyvóḥ |
वायूनाम् vāyūnā́m |
Locative | वायौ vāyaú |
वाय्वोः vāyvóḥ |
वायुषु vāyúṣu |
Notes |
|
Descendants
References
- “वायु” in Carl Cappeller, A Sanskrit–English Dictionary: Based upon the St. Petersburg Lexicons, Strasbourg: Karl J. Trübner, 1891, OCLC 186102264, page 485.
- Monier Williams (1899), “वायु”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, OCLC 458052227, page 0942.
- Arthur A. Macdonell, A practical Sanskrit dictionary with transliteration, accentuation, and etymological analysis throughout, London: Oxford University Press, 1893, page 277
- Horace Hayman Wilson, A dictionary in Sanscrit and English, 2nd ed., Calcutta: Education Press, Circular Road, 1832, page 752
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.